ARTETERAPIA W SZPITALU BABIŃSKIEGO
Szpital Specjalistyczny im. dr J. Babińskiego w Krakowie był jednym z pierwszych, który przed 50 laty wprowadził arteterapię jako standardową metodę w leczeniu i rehabilitacji. Działania twórcze malarstwo i rysunek, a następnie również inne formy terapii przez sztukę, takie jak działania w grupach teatralnych, ruchowych i muzycznych (taniec) czy literackich wspomagały i wspomagają.
Jako pierwsza tego rodzaju aktywności wprowadziła dr Noemi Madejska w końcu lat 60-tych XX wieku. Umożliwiała ona niekiedy znanym i cenionym twórcom profesjonalnym kontynuowanie twórczej aktywności przerwanej chorobą, jeszcze w czasie hospitalizacji, co pozwalało im na odzyskiwanie wiary we własne siły i możliwości twórcze. Stopniowo działania plastyczne – możliwość rysowania czy malowania stała się dostępna także dla tych pacjentów, którzy wcześniej nie mieli kontaktów ze sztuką, dając im możliwość samorealizacji w tym nowym dla nich obszarze.
Od początku lat 70-tych w kolejnych oddziałach zaczęły powstawać pracowanie terapii zajęciowej. I chociaż obecnie możliwość uczestnictwa w zajęciach jest standardem w procesie leczenia, a zwłaszcza rehabilitacji, to wówczas ich znaczenie dla powodzenia i przyspieszenia procesu terapeutycznego z trudem przebijało się do świadomości decydentów. Tym większym osiągnięciem było utworzenie 1979 roku funkcjonującego poza Szpitalem dziennego oddziału rehabilitacyjnego, który mieścił się w centrum Krakowa, przy ul. Limanowskiego. Obejmował on opieką osoby opuszczające Szpital, znajdujące się nierzadko w trudnej sytuacji życiowej i materialnej, która nie pozwalała na kontynuowanie i rozwijanie rozbudzonych pasji twórczych. Obok wsparcia lekarskiego i pielęgniarskiego, dawał możliwość kontynuowania działań na polu sztuki, stając się jednocześnie dla wielu miejscem „oswojonym i bezpiecznym”, pozwalającym na utrzymywanie społecznych relacji, co jest niezmiernie ważne dla osób dotkniętych chorobą zwłaszcza w okresie remisji. Było to miejsce, gdzie zawsze byli mile widziani, ale też skłaniani do aktywności. Funkcjonowanie oddziału w środowisku miejskim, w oddalenie od Szpitala i bez związanego z nim stygmatu, w czasach, gdy nie istniały takie instytucje pomocy społecznej jak np. środowiskowe domy samopomocy, było niezwykle istotne w procesie ich readaptacji społecznej. Jako członkowie założonego tam Klubu Twórców Nieprofesjonalnych mogli uczestniczyć w zajęciach, będąc w pierwszym rzędzie twórcami, a nie pacjentami, a pozostająca do ich dyspozycji opieka medyczna sprzyjała utrzymywaniu dłuższych okresów remisji choroby. Wielu z nich uczestniczyło także w zajęciach plastycznych prowadzonych w miejskich domach kultury, gdzie przychodzili już nie jako osoby naznaczone chorobą, ale jako zwyczajni, chociaż niezwykli, artyści amatorzy. Odzyskanie budynku przez prawnych właścicieli spowodowało, że oddział i zmuszony był przenieść się do pomieszczeń na terenie Szpitala.
Lata 90-te XX wieku i początek obecnego stulecia to znaczący rozwój arteterapii w Szpitalu związany między innymi ze współpraca międzynarodową. Dzięki wsparciu partnerów z Holandii udało się wyposażyć pracowanie ceramiczna w specjalny piec do wypalania prac pacjentów. W latach 2002-2003 Szpital uczestniczył w międzynarodowym projekcie Psychiatra i Sztuka. Przestrzenie życia finansowanym z europejskiego programu Kultura 2000. Każdy z sześciu partnerów (odpowiednio z Niemiec, Belgii, Katalonii i Austrii oraz Italii) realizował równego rodzaju działania artystyczne z udziałem pacjentów. Podsumowanie i wspólne wystawy oraz konferencje odbyły się w Krakowie. Ze środków projektu sfinansowano plener malarski i uruchomiono pracownie komputerową dla pacjentów. Zaowocował on również powołaniem Stowarzyszenia Psychiatria i Sztuka, które organizuje między innymi konferencje naukowo-szkoleniowe i wystawy.
Te międzynarodowe doświadczenia pozwoliły na przełomie pierwszej i drugiej dekady obecnego wieku uruchomić program wsparcia szkoleniowego dla lwowskiego Szpitala w Kulparkowie, a także organizować szkolenia z zakresu arteterapii finansowane z programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Prace pacjentów szpitala eksponowane były także zagranicą miedzy innymi w Niemczech, a ostatnio w Luksemburgu.
Ostatnim ważnym wydarzeniem było uruchomienie w wyremontowanym pawilonie XIV (danej siedzibie Dyrekcji Szpitala) dostępnych dla pacjentów wszystkich oddziałów pracowni terapeutycznych nastawionych na działania artystyczne oraz pomieszczenie w nim biblioteki szpitalnej. Użytkowany obecnie przez Stowarzyszenie Teatralne Hothaus teatr pozwala na udział pacjentów w zajęciach teatralnych prowadzonych przez profesjonalistów.
Gromadzone od 50 lat prace pacjentów są obecnie inwentaryzowane. Ta wyjątkowa kolekcja obrazów, rysunków, rzeźb, ceramiki i rękodzieła będzie prezentowana na wystawach stałych i czasowych.
Obecnie w szpitalu działa 6 pracowni plastycznych, grupy teatralne, muzykoterapeutyczne i klub poetycki.
Opr. Maciej Bóbr