Na początku XX wieku, kiedy powstawał nasz Szpital, stan opieki nad umysłowo chorymi w Galicji przestawiał się niekorzystnie. W 1906 r. jedno miejsce w zakładach psychiatrycznych przypadało na 8327 mieszkańców regionu. Przed budową szpitala kobierzyńskiego jedyny tego typu zakład na terenie Galicji mieścił się w Kulparkowie pod Lwowem; przepełniony, nie miał warunków do spełnienia podstawowych wymogów ówczesnej psychiatrii.
W roku 1907 r. Sejm uchwalił projekt budowy Zakładu dla Nerwowo i Umysłowo Chorych w Kobierzynie pod Krakowem. Prace nad planem funkcjonowania tej instytucji trwały jednak już od 1903 r. W przygotowaniach brali udział wybitni polscy psychiatrzy, m.in. doc. dr med. J. Mazurkiewicz, dr med. W. Kolberg, prof. dr med. H. Halbana, prof. dr med. J. Piltz. Projekt sporządzili i robotami budowlanymi kierowali znani architekci: Władysław Klimczak, Zygmunt Jarlany, Andrzej Dodkowski i Tadeusz Zieliński. Zamiarem twórców Szpitala było zaprojektowanie zakładu nowoczesnego, funkcjonalnego, ale i pięknego. Najsilniejsze pokrewieństwo stylowe wiąże zabudowę Szpitala z modernizmem niemieckim. Kompleks wybudowany w oparciu o koncepcję samowystarczalnego miasta-ogrodu zaliczany był wówczas do najpiękniejszych, najnowocześniejszych i najbardziej funkcjonalnych placówek tego typu w Europie. Na obszarze 52 ha, w ogromnym parku wybudowano Szpital składający się z 15 pawilonów przeznaczonych dla 800 chorych oraz z ponad 40 budynków administracyjnych, gospodarczych, mieszkalnych. Szpital posiadał m.in. własną piekarnię, pralnię, elektrociepłownię, warsztaty techniczne i różnego rodzaju warsztaty terapii zajęciowej; ponadto gospodarstwo rolne i ogrodnicze, budynek teatralny, boisko, kaplicę i cmentarz.
Do momentu wybuchu I wojny światowej prawie wszystkie budynki były już ukończone, jednak działania wojenne przeszkodziły w uruchomieniu Szpitala. Oficjalne jego otwarcie odbyło się w 1917 roku. Pierwszym dyrektorem został doc. dr med. Jan Mazurkiewicz, który postawił nową instytucję psychiatryczną na odpowiednim poziomie pod względem leczniczym i bytowym. Okres międzywojenny to czas dalszego organizowania i rozbudowy szpitala; wybudowano m. in. pawilon na 200 łóżek dla pacjentów pracujących. Kolejnymi dyrektorami Szpitala w tym okresie byli: dr med. Roman Zagórski, doc. dr med. Juliusz Morawski, dr med. Władysław Stryjeński.
W czasie II wojny światowej nadzór nad szpitalem przejęły władze niemieckie. Ideologia nazistowska zakładała eliminację osób słabych i niepełnosprawnych, dlatego rozpoczęto planową akcję wyniszczania pacjentów. Systematyczne głodzenie spowodowało śmierć wielu z nich w latach 1940-42. Ostateczna eksterminacja miała miejsce 23 czerwca 1942 r., kiedy to ponad 500 chorych wywieziono do Oświęcimia i stracono w komorach gazowych. Kilkudziesięciu ciężko chorych nie nadających się do transportu stracono na miejscu i pochowano w zbiorowej mogile.
Po II wojnie światowej, w 1947 r., zaczęto organizować w Szpitalu lecznictwo odwykowe. Pierwszym ordynatorem i lekarzem oddziału odwykowego został dr Zdzisław Mieniewski. W 1950 r. dr Mieczysław Choynowski wraz z dr (a później profesorem) Antonim Kępińskim zorganizowali wspólnie Pracownię Psychologiczną. Była to pierwsza tego typu pracownia w Polsce, a jej zadaniem miało być m.in. opracowanie i zaadaptowanie testów psychologicznych oraz prace badawcze prowadzone wspólnie z lekarzami psychiatrami. Warto podkreślić, że w tym okresie nie nauczano jeszcze psychologii klinicznej na uniwersytetach w Polsce i działalność tego zespołu miała prawdziwie pionierski charakter. W 1956 roku pracownia zainicjowała współpracę naukową z ośrodkami zagranicznymi: dr Choynowski i prof. dr hab. Zenomena Płużek przebywali na stażu w USA, uzupełniając tam studia z zakresu psychologii klinicznej. W 1951 r., za czasów dyrekcji Władysława Issajewicza, utworzono Oddział Neuropsychiatrii Dziecięcej. Liczył on ok. 60 miejsc dla pacjentów w wieku od 3-10 lat, a pierwszym ordynatorem oddziału został doc. dr medycyny i filozofii Kazimierz Dąbrowski. Pod koniec 1953 r. utworzono na terenie szpitala przedszkole i szkołę podstawową z myślą o młodych pacjentach. Oddział znacznie się rozbudował w latach 1953 – 1963, gdy ordynatorem była dr med. Aurelia Sikorska. Zasadniczym założeniem pracy w oddziale było doprowadzenie dziecka do optymalnego stanu psychicznego poprzez leczenie i rehabilitację nie tylko środkami farmakologicznymi, ale również poprzez kinezyterapię, socjoterapię szkolną, reedukację, terapię zajęciową, terapię behawioralną. Od 1978r. decyzją Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej Oddział Dziecięcy Szpitala Psychiatrycznego w Kobierzynie wszedł w skład Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży przy Katedrze Psychiatrii Akademii Medycznej w Krakowie.
Na początku lat 60-tych, z inicjatywy ówczesnego dyrektora dr med. Jana Gallusa, powstały: Oddział Neurologiczny, Oddział Psychosomatyczny (później Nerwicowo-Somatyczny), oraz gabinety specjalistyczne: chirurgiczny i ginekologiczny.
Od początku istnienia Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kobierzynie przyjmował na leczenie sprawców groźnych przestępstw. Początkowo ograniczano się jedynie do umieszczania ich w specjalnie nadzorowanych izolatkach. Z czasem zaczęto podawać tym szczególnym pacjentom leki psychotropowe i stosować wobec nich terapię zajęciową. Chorzy, którzy z różnych przyczyn nie mogli opuszczać oddziału, mieli zorganizowaną pracę na miejscu, np. konfekcjonowanie kosmetyków firmy “Miraculum”, z którą Szpital przez szereg lat współpracował. Obecnie pacjenci tego oddziału – jak i pozostałych – nie pracują, uczestniczą w rozlicznych zajęciach o charakterze arteterapeutycznym.
Rehabilitacja psychiatryczna
Właściwie od początku istnienia, tj. od 1917 r., Szpital Psychiatryczny w Kobierzynie zajmował się rehabilitacją psychiatryczną chorych. Wielu pacjentów pozostawało tu przez długie lata, a niekiedy na całe życie, stąd też personel Szpitala dbał o zapewnienie im różnych form terapii zajęciowej i pracy. Przed II wojną światową funkcję rehabilitacyjną pełnił oddział Szpitala w Kalwarii Zebrzydowskiej, prowadzony przez Ojców Bonifratrów; po wojnie został on reaktywowany, a ponadto, z inicjatywy dr med. Stanisława Cwynara, utworzono nowe oddziały tego typu w Owczarach i w Lubostromiu. Rehabilitacja psychiatryczna w tamtych czasach polegała głównie na zatrudnianiu chorych w gospodarstwach rolnych, technicznych i rzemieślniczych przy oddziałach lub w warsztatach terapii zajęciowej, które funkcjonowały jako samodzielne gospodarstwa pomocnicze.
W latach 70. zaczęto stopniowo zatrudniać na każdym oddziale terapeutów zajęciowych i pracowników socjalnych. Równolegle powstał Oddział Rehabilitacji z pracowniami terapii zajęciowej: plastyczną, rzeźby, tkactwa artystycznego, stolarstwa, muzykoterapii. Nadal stosowano terapię pracą. W 1973 r. nawiązano współpracę z Fabryką Kosmetyków “Pollena – Miraculum” w Krakowie. Pacjenci wykonywali dla tej firmy konfekcję tzw. kosmetyki kolorowej. Przez krótki czas oddział rehabilitacji realizował podobne umowy z Fabryką Armatury i ze Spółdzielnią Inwalidów Niewidomych.
W ramach rehabilitacji uruchomiono oddziały dzienne przeznaczone dla pacjentów, którzy opuścili Szpital i dochodzą z domu na zajęcia, w 1975 r. – przy Oddziale Rehabilitacji w Kobierzynie, a w 1976 r. – przy ul. Limanowskiego w Podgórzu. Przy tym ostatnim oddziale powstał również Klub Twórców Sztuki Nieprofesjonalnej “Hestia”, którego zadaniem było grupowanie pacjentów o podobnych zainteresowaniach artystycznych. Pacjenci malujący obrazy zaczęli wystawiać prace w galeriach Krakowa i innych miast polskich; przez wiele lat trwała współpraca z Instytutem Terapii Zajęciowej w Pomaz na Węgrzech; organizowano wspólne plenery malarskie i wystawy poplenerowe zarówno w Polsce, jak i na Węgrzech. W latach 1981-83 ukazały się trzy edycje wierszy pacjentów zebranych w tomiku p. t. “Pisane w mroku”. W 2000 roku oddział dzienny z ul. Limanowskiego został przeniesiony na teren Szpitala – decyzję taką wymusiła prywatyzacja kamienicy, gdzie od 1976 r. miał swoją siedzibę. Wraz z oddziałem przeniósł się do szpitala także klub „Hestia”.
W 1973 r. powstała Poradnia Rehabilitacyjna zajmująca się sprawami zatrudnienia chorych: kwalifikowano tu pacjentów do pracy na określone stanowiska, udzielano konsultacji dla spółdzielni inwalidów i zakładów pracy, oraz utrzymywano stały kontakt z pacjentami już pracującymi. Pracownicy Poradni, pod kierunkiem mgr Elizy Łukasiak opublikowali wyniki swej pracy. Pod koniec lat 70-tych powstał Klub Pacjentów “Rodzina” prowadzony przez dr Noemi Madejską, ordynator Oddziału 7A. Początkowo klub nie miał stałej siedziby; byli pacjenci spotykali się w krakowskich kawiarniach, chodzili razem do kina i na koncerty. Było to zgodne z ideą dr Madejskiej, której zależało na kontynuowaniu terapii i podtrzymywaniu serdecznych więzi ze swymi podopiecznymi w oderwaniu od środowiska szpitalnego. Z czasem Klub “Rodzina” zadomowił się wraz z klubem “Hestia” przy oddziale dziennym na ul. Limanowskiego.
Najnowsza historia
Lata 90-te to okres rozwijającej się współpracy Szpitala Babińskiego z zachodnioeuropejskimi ośrodkami tego typu w Niemczech, Danii, Holandii i Francji. Zaowocowała ona wsparciem finansowym ze strony zagranicznych partnerów oraz stażami dla personelu szpitala – lekarzy i pielęgniarek, m.in. w szpitalu Maison-Blanche pod Paryżem.
W latach 1991-2003 dyrektorem szpitala był lek. med. Andrzej Kowal. Za jego kadencji zaczęto systematyczne zmniejszać liczbę łóżek szpitalnych, na rzecz rozwoju opieki środowiskowej (wizyty lekarskie mają miejsce w domu pacjenta) i opieki społecznej. Obecnie, przeciętnie przebywa w Szpitalu około 800 chorych; dla porównania, w latach 80-tych liczba ta sięgała 1800. W roku 1994 oddano do użytku po remoncie generalnym pawilon 2B. Wyposażenie tego budynku było darem województwa Kopenhagi w Danii, szczególnie szpitala Glostrup. W następnych latach zmodernizowano centralną kotłownię, kuchnię, oczyszczalnię ścieków, w całości sieć wody pitnej i częściowo kanalizację sanitarną. Z Narodowego Funduszu Rewaloryzacji Zabytków Krakowa w 1996 roku odnowiono kaplicę Szpitala i budynek Teatru. W latach 1996-97 przeprowadzony został generalny remont budynku 4A, pokryty w całości ze środków Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej. Oddział ten zyskał nowy charakter. Do tej pory prowadzone tu były zajęcia rehabilitacyjno-terapeutyczne dla pacjentów ze wszystkich oddziałów; teraz powstał całodobowy Ośrodek Profilaktyczno-Rehabilitacyjny zwany “Szkołą Życia“. Stosuje się tu specjalny program dla osób przewlekle chorych psychicznie trwający od 3 do 6 miesięcy i zapewniający bardzo nowoczesne metody terapii oraz warunki bytowe, które mają ułatwić przewlekle chorym przystosowanie się do życia w społeczeństwie. Ośrodek ten ściśle współdziała z Hostelem i Mieszkaniem Chronionym. W 2001 r. został oddany do użytku pawilon 7B. Mieści się w nim oddział dzienny, szereg bogato wyposażonych pracowni i oddział całodobowy krótkiego pobytu. Zadaniem oddziału jest obok leczenia farmakologicznego i psychoterapeutycznego, rehabilitacja społeczna i zawodowa osób po kryzysach psychicznych. W skład pracowni Ośrodka wchodziła również Pracownia Florystyczna zwana Palmiarnią, znajdująca się na terenie ogrodu, której modernizacja została ufundowana prze Kluby Rotariańskie Holenderski i Międzynarodowy przy współpracy Klubu Krakowskiego. W 2002 roku wyremontowano ze środków Szpitala dawną “Willę Dyrektorów“, która służyła jako Centrum Terapii przez Sztukę, mieszcząc trzy sale ekspozycyjne, pracownię komputerową, czytelnię, oraz część hotelowo-recepcyjną.
W latach 2003-2008 dyrektorem szpitala była lek.med. Anna Przewłocka. W tym czasie w 2004 roku oddano po generalnym remoncie budynek 2A, w którym mieści się Oddział Psychiatrii Sądowej o wzmocnionym zabezpieczeniu – jedyny tego typu zakład w Małopolsce. W 2006 roku również po generalnym remoncie oddany został budynek 7A, w którym znajduje się Oddział Ogólnopsychiatryczny Małopolska-Południe. Rozpoczęła się współpraca trójstronna szpitala: polsko-holendersko-ukraińska w ramach projektu edukacyjnego „Rozwój Terapii Zajęciowej w Lwowskim Szpitalu Psychiatrycznym”. Szpital zaznaczył swoją obecność w UE poprzez uczestnictwo w projektach: Saturne, Daphne I i II oraz Leonardo.
Od 2008 do 2012 funkcję dyrektora Szpitala pełniła mgr Marzena Grochowska. Jesienią 2008 roku oddany został po długoletnim generalnym remoncie budynek 3A, w którym znajduje się Oddział Psychiatrii Sądowej, a w marcu 2011 roku po długoletnim kapitalnym remoncie został udostępniony budynek WOTUW. Przystąpiono do otwierania kolejnych Zespołów Leczenia Środowiskowego – jednostek organizacyjnych Szpitala działających w środowisku społecznym i rodzinnym Pacjentów.
Od sierpnia 2012 roku funkcję dyrektora Szpitala pełni Stanisław Kracik, będący jednocześnie prezesem Małopolskich Parków Przemysłowych Sp. z o.o. – podmiotu gospodarczego zarządzającego majątkiem trwałym całego kompleksu szpitalno – parkowego. Obecnie budynek „Willi Dyrektorów” powrócił do swojej pierwotnej funkcji: znajduje się w nim dyrekcja i administracja Szpitala. Przystąpiono do remontu generalnego dawnego budynku administracji – powstało tam Centrum Aktywizacji Twórczej i Zawodowej. Kolejne prace rewaloryzacyjne przeprowadzono w dawnym budynku Apteki, umieszczając tam pozostałą część administracji. Podjęto remont tzw. „budynku 102” oraz Izby Przyjęć, która się tam mieści. Zapoczątkowano rozległe prace mające na celu rewitalizację założenia parkowego: przeprowadzono wycinkę drzew i krzewów zagrażających bezpieczeństwu użytkowników obiektu i przystąpiono do nowych nasadzeń. W pracach tych uczestniczą pracownicy Centrum Integracji Społecznej – Małopolskie Forum Pracy, którzy na terenie Szpitala znaleźli nowa siedzibę i pole do działania. Trwają intensywne prace koncepcyjno – projektowe zmierzające do przeprowadzenia remontów w kolejnych budynkach mieszczących oddziały szpitalne, dawne zaplecze techniczne i zabudowania folwarczne oraz osiedle mieszkaniowe. Rozpoczęto remonty dróg i infrastruktury technicznej kompleksu. Otwierane są kolejne jednostki: od lipca 2013 działa Dzienny Oddział Psychiatryczny Rehabilitacyjny w Miechowie. Zamiarem i ambicją obecnego dyrektora jest uczynienie ze Szpitala im. dr. Józefa Babińskiego nowoczesnej pod względem medycznym i infrastrukturalnym placówki, będącej wiodącym ośrodkiem opieki psychiatrycznej w Polsce, u progu drugiego stulecia jej służby dla mieszkańców Małopolski.
w roku jubileuszu stulecia kontynuowany był proces przekształceń Szpitala. obok mian związanych ze zwiekszeniem miejsc w oddziałach specjalistycznych przy jednoczesnym zmniejszeniu miejsc w oddziałach ogólnopsychiatrycznych oraz rozowjem nowoczesnych form opieki abulatoryjnej, dziennej i srodoiwskowej – czego wyrazem było utworzenie nowych centrów Zdrowia Psychicznego w Myslenicach i w Skawinie ważnym elementem zmian było utworzenie Ośrodka Edukacji, Badań i Rozwoju oraz podpisanie umowy o współpracy z Krakowska Akademią im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Na jej mocy Szpital będzie pełnił funkcje szpitala kliniecznego dla tej uczelni. Pod skrzydłami Osrodka Edukacji Badań i Rozowju realizowane sa obecnie szkolenia np. Kontakt w leczeniu – projekt szkoleniowy adresowany do pracowników medycznych i niemedycznych majacy nauczyć ich dobrego i skutecznego kontaktu z osobami chorymi psychicznie i ich rodzonami. Projekt ten finasowany jest ze srodków Ministerstwa Zdroowia w ramach Narodowego Programu Zdrowia. W osrodku powstaja także koncepcje badań naukowych oraz udzielane jest wsparcie pracownikom podnoszącym swoje kwalifikacje oraz przygotowujących np. prace doktorskie.
W związku z tym do organu tworzacego trafił wniosek o zmiane nazy Szpitala. W maju 2018 roku Sejmik Województwa Małopolskiego podjął decyzję o proponowanej przez Szpital zmianie i od 24 lipca 2018 r. Szpital juz oficjalnie nosi nazwę Szpital Kliniczny im. dr. Józefa Babińskiego Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Krakowie.